Indice alfabético
- Ramón María Aller Ulloa
- José Alonso López y Nobal
- Juan Alonso López y Nobal
- Salustio Alvarado Fernández
- Marceliano Álvarez Muñiz
- Ángeles Alvariño González
- Emilio Anadón Frutos
- Eloy Luis André
- Jesús Andreu Lázaro
- Buenaventura Andreu Morera
- José María Andrey y Sierra
- Andrés Antelo Lamas
- Rafael Areses Vidal
- Anselmo Arias Teixeiro
- Antonio Arias Teixeiro
- Pedro Alejandro Auber e Fondniare
- José María Baleato
- Ángel Baltar Cortés
- Ramón Baltar Domínguez
- Antonio Baltar Domínguez
- Manuel Baraja Fernández
- Juan Barcia Caballero
- Juan José Barcia Goyanes
- Charles Eugène Barrois
- José Luis Barros Malvar
- Tomás Batuecas Marugán
- Francisco Bellot Rodríguez
- Ricardo Bernárdez
- Fermín Bescansa Casares
- Luis Blanco Rivero
- Ramón Blanco y Pérez del Camino
- José Boado y Castro
- Baltasar Manuel Boldo Tuced
- Ignacio Bolívar y Urrutia
- Patricio Borobio Díaz
- Celia Brañas Fernández
- Gonzalo Brañas Fernández
- Antonio Brunet y Talleda
- Odón de Buen y del Cos
- Eusebio Bueno Martínez
- Manuel Cabaleiro Goás
- Ernesto Caballero y Bellido
- Rafael Cadórniga Carro
- Laureano Calderón Arana
- Fernando Calvet Prats
- Juan Bautista Camiña
- Domingo Antonio Camiña Fortes
- Jesús Carballo Taboada
- Santiago Carro García
- Roque Carús Falcón
- Antonio Casares Gil
- José Casares Gil
- Antonio Casares Rodríguez
- Fermín Casares y Bescansa
- Pedro de Castro
- Santiago Castroviejo Bolibar
- Pedro Antonio Cerviño Núñez
- Eduardo Chao Fernández
- José María Chao Rodríguez
- Aniceto Charro Arias
- Ángel Cobián Areal
- José Carlos Colmeiro Laforet
- Miguel Colmeiro y Penido
- Andrés Avelino Comerma y Batalla
- Francisco Cónsul Jove y Tineo
- José Andrés Cornide Saavedra y Folgueira
- Antonio Correa Fernández
- Pedro Couceiro Corral
- Luis Crespí Jaume
- Mariano Cubí y Soler
- José Deulofeu y Poch
- Modesto Domínguez Hervella
- Juan Donapetry Iribarnegaray
- Juan Jacobo Durán Loriga
- Armando Durán Miranda
- Mauricio Echandi Montalvo
- Antonio Eleizegui López
- Ricardo Escauriaza del Valle
- Rafael Estrada Arnaiz
- Félix Domingo Estrada Catoira
- Joaquín Ezquerra del Bayo
- Benito Jerónimo Feijoo Montenegro
- Valeriano Fernández Bacorell
- Manuel Rufo Fernández Carballido
- Elisa Fernanda Mª del Carmen Fernández de la Vega y Lombán
- Jimena Mª Francisca Emilia Fernández de la Vega y Lombán
- José Ramón Fernández de Luanco y del Riego
- Ignacio Fernández Flórez Reguera
- Cesáreo Fernández Losada
- Manuel Jacobo Fernández Mariño
- José Fernández Martínez
- Bibiano Fernández Osorio-Tafall
- Gustavo Fernández Rodríguez Bastos y Harizmendi
- Gabriel Fernández Taboada
- Domingo Fontán Rodríguez
- Ramón Fontenla Maristany
- Emilio Fraga Lago
- Francisco Freire Barreiro
- Gonzalo Gallas Novas
- Cruz Gallástegui Unamuno
- Heliodoro Gallego Armesto
- Abelardo Gallego Canel
- Fausto Garagarza y Dugiols
- Fernando Garcia Arenal
- Víctor García Ferreiro
- Antonio García Maceira
- Pío García Novoa
- Antonio García Varela
- José María García-Blanco Oyarzábal
- Eustaquio (Antonio Félix) Giannini Bentallol
- Miguel Gil Casares
- José María Gil Rey
- Francisco Giral González
- Pedro Gómez de Bedoya y Paredes
- Manuel Gómez Larrañeta
- Mariano Gómez Ulla
- Manuel Gómez-Durán Martínez
- Vicente González Canales
- Jaime González Carreró
- José González López
- José González Olivares
- Juan de Dios González Pizarro
- Joseph González Salgado
- Claudio González Zúñiga
- José Goyanes Álvarez
- José Goyanes Capdevila
- Vicente Goyanes Cedrón
- Mariano de la Paz Graells Agüera
- Albert (Albert I, Príncipe de Mónaco) Grimaldi
- Vicente Guarnerio Gómez
- Francisco Guitián Ojea
- Leopoldo Hernández Robredo
- Primitivo Hernández Sampelayo
- José María Hernansáez y Moscoso
- Enrique Hervada García-Sampedro
- Ragnar Hult
- Alexander von Humboldt
- Carlos Ibañez y Varela
- Santiago de la Iglesia Santos
- Francisco Iglesias Brage
- Luis Iglesias Iglesias
- Luis Iglesias Pardo
- Emigdio Iglesias Somoza
- Gerardo Jeremías Devesa
- Ángel Jorge Echeverri
- Jorge Juan y Santacilia
- Ángel Laborde Navarro
- Johan Martin Christian Lange
- Bernardo Lecocq Honesy
- Carlos Lemaur
- Juan Lembeye y Lartaud
- Octavio Lois Amado
- Juan Lojo Batalla
- Antonio López de Guadalupe
- Jacobo López Elizagaray
- Manuel López Enríquez
- Víctor López Seoane
- Juan López Soler
- Juan López Suárez
- Dionisio Macarte y Díaz
- Gerónimo Macho Velado
- Ramón Margalef López
- Tomás Mariño Pardo
- Juan Martín Sauras
- Antonio Martínez de la Riva
- Ángel Martínez de la Riva Vilar
- Domingo Martínez de Presa
- Manuel Martínez-Risco
- Baltasar Merino Román
- Manuel Eugenio Merino Simón
- Faustino Miranda González
- Ricardo Montequi y Díaz de la Plaza
- Saturnino Montojo y Díaz
- Olga Moreiras Tuni
- Evaristo Antonio Mosquera Quiroga
- Francisco Antonio Mourelle de la Rúa
- Manuel Muñoz Taboadela
- José María Navaz y Sanz
- Francisco de Neira
- João da Nova
- Antonio Novo Campelo
- Domingo Antonio de Nóvoa Gándara y Feijoo
- Roberto Nóvoa Santos
- Miguel Odriozola Pietas
- Ramón Otero Acuña
- Enrique Otero Aenlle
- Xosé Otero Espasandín
- Fernando Oxea
- Timoteo O´Scanlan
- Emilia Pardo Bazán
- Isidro Parga Pondal
- Jacobo María de Parga y Puga
- Ubaldo Pasarón y Lastra
- Patricio María Paz y Membiela
- Ángel Pedreira Labadía
- Pedro Pena y Pérez
- Ramón Pérez Costales
- José Pérez López-Villamil
- Severino Pérez y Vázquez
- Gerónimo Piñeiro de las Casas
- Manuel Piñeiro Herba
- Eugenio Piñerúa Álvarez
- José Planellas Giralt
- Francisco Ponte y Blanco
- Antonio Posse Roybanes
- Pedro Andrés Pourret
- Casiano de Prado y Vallo
- Esteban Quet y Puigvert
- José Quiroga Méndez
- Marcelino Ramírez García
- Benito Regueiro Varela
- Ignacio Ribas Marqués
- Tomás Rico Jimeno
- Eduardo del Río y Lara
- Francisco de los Ríos Naceiro
- Cándido Ríos Rial
- Arturo Rivas Castro
- Antonio Rodríguez Darriba
- Carlos Rodríguez Baltar
- Juan Antonio Rodríguez Bustillo
- Alejandro Rodríguez Cadarso
- José Rodríguez Carracido
- José Rodríguez González
- José Rodríguez Martínez
- José Rodriguez Mourelo
- Juan Rodríguez Sardiña
- Luis Rodríguez Seoane
- Juan Rof Carballo
- Juan Rof Codina
- Francisco Romero Blanco
- José María Romero Fernández de Landa
- Francisco Romero Molezún
- Ramón Rúa Figueroa
- Ángela Ruiz Robles
- Ramón Dionisio de la Sagra y Peris
- Francisco Sánchez
- Julián Sánchez Bort
- Timoteo Sánchez Freire
- Gumersindo Sánchez Guisande
- Fernando Sande y Lago
- Frei Martín Sarmiento
- Pedro Sarmiento de Gamboa
- Camille François Sauvageau
- Guillermo Schulz
- Francisco de Seijas y Lobera
- Josep Joan Vicente del Seixo
- Antonio Sierra Forniés
- César Sobrado Maestro
- Juan Sobreira y Salgado
- Ramón Sobrino Buhigas
- Benito Ángel Dionisio Sotelo y Rivas
- Juan Suárez Casas
- Enrique Suárez Couto
- Julián Francisco Suárez Freire
- Paulino Suárez Suárez
- Francisco Sueiras
- Nicolás Taboada y Leal
- Maximino Teijeiro Fernández
- Joan Texidor i Cos
- Pedro Urquijo Landaluce
- Joaquín Vaamonde Rodríguez
- Lope Valcárcel Vargas
- Antonio Valenzuela Ozores
- Ramón Varela de la Iglesia
- Teodoro Varela de la Iglesia
- José Varela de Montes
- Juan Varela Gil
- Gregorio Varela Mosquera
- Manuel Varela Radío
- Ángel Varela Santos
- José Varela y Ulloa
- Ricardo Varela y Varela
- Vicente Vázquez Queipo
- José Francisco Vendrell de Pedralbes i Estaper del Mas
- Ramón Verea García
- Enrique Vidal Abascal
- Ernesto Viéitez Cortizo
- Xosé Luis Vila Jato
- Antonio Vila Nadal
- Cipriano Vimercati Benítez
- Leoncio Virgós Guillén
- Heinrich Moritz Willkomm
- María Josefa Wonenburger Planells
- Isabel Zendal Gómez
Disciplinas científicas
- ./ Mariña
- ./ Matemáticas
- ./ Enxeñería
- ./ Botánica
- ./ Cartografía
- ./ Agronomía
- ./ Bioloxía
- ./ Química
- ./ Astronomía
- ./ Xeoloxía
- ./ Minas
- ./ Medicina
- ./ Xenética
- ./ Coleccións
- ./ Psiquiatría
- ./ Anatomía
- ./ Nautica
- ./ Cosmografía
- ./ Microbioloxía
- ./ Histoloxía
- ./ Ensino
- ./ Divulgación científica
- ./ Ciencias Experimentais
- ./ Filosofía
- ./ Hidroloxía
- ./ Medicina
- ./ Xinecoloxía
- ./ Veterinaria
- ./ Zootecnia
- ./ Bromatoloxía
- ./ Hixiene
- ./ Mecánica
- ./ Espeleoloxía
- ./ Paleontoloxía
- ./ Zooloxía
- ./ Radioloxía
- ./ Xeografía
- ./ Agricultura
- ./ Ciencias Naturais
- ./ Farmacia
- ./ Viticultura
- ./ Navegación
- ./ Física
- ./ Aeronaútica
- ./ Técnica
- ./ Armas
- ./ Oftalmoloxía
- ./ Parasitoloxía
- ./ Mineraloxía
- ./ Farmacaloxía
- ./ Ornitoloxía
- ./ Entomoloxía
- ./ Expedicións
- ./ Bioquímica
- ./ Dermatoloxía
- ./ Ecoloxía
- ./ Avicultura
- ./ Pediatría
- ./ Micrografía
- ./ Anestesia
- ./ Oceanografía
- ./ Fisioloxía
- ./ Moluscos
- ./ Cálculo
- ./ Nutrición
- ./ Meteoroloxía
- ./ Psicoloxía experimental
- ./ Edafoloxía
- ./ Enxeñería de montes
- ./ Fisioloxía vexetal
- ./ Bioloxía mariña
- ./ Ficoloxía
- ./ Limnoloxía
- ./ Tecnoloxía
- ./ Cirurxía
- ./ Antropoloxía
José Goyanes Álvarez
Un brillante investigador ao que o franquismo truncou a carreira
comparte esta páxina:Ámbitos de ocupación:
Autor/a da biografía:
- Fraga Vázquez, Xose A.
- Data de alta: 12/01/2016
Galeria

Como citar esta páxina:
- Fraga Vázquez, Xose A. ([2016], “José Goyanes Álvarez”, en Álbum da Ciencia. Culturagalega.org. Consello da Cultura Galega. [lectura: 08/06/2023] [URL: http://www.culturagalega.org/
albumdaciencia/detalle.php?id=1034
Nun curto tramo temporal na familia Goyanes houbo numerosos médicos. O noso protagonista foi fillo de José Goyanes Cedrón, médico destinado en Pontedeume, de onde era orixinaria a nai, Dolores Álvarez Pardo. José tivo seis irmáns, os cinco varóns, Ramón, José, Rodrigo, Vicente e Joaquín, estudaron Medicina. Un tío del, Vicente Goyanes Cedrón (1865-1954), desempeñou, desde 1926, a cátedra de Histoloxía e Anatomía patolóxica da Facultade de Medicina de Santiago e outro parente, José Goyanes Capdevila (1876-1964), estaba considerado o mellor cirurxián de Madrid e dirixiu, desde 1922, o Instituto Nacional del Cáncer.
Formación
José Goyanes iniciou os seus estudos secundarios no Instituto de A Coruña e rematounos en Lugo (interno nos Maristas). Cursou, con excelentes calificacións, a carreira de Medicina na Universidade de Santiago, que comezou no curso 1923-24 e rematou no 1928-29. En outono de 1929 trasladouse a Madrid, onde se matriculou para realizar o doutorado. Alí incorporouse ao equipo de Gustavo Pittaluga Fatorini (1876-1958), profesor de orixe italiana, catedrático de Parasitoloxía e Patoloxía Tropical e investigador con grande proxección internacional en Hematoloxía e Parasitoloxía. No laboratorio de Pittaluga, “Laboratorio Central de Investigaciones clínicas y la consulta pública de enfermedades de la sangre”, Goyanes aprendeu co mellor experto do momento en España. O seu irmán Vicente Goyanes Álvarez (1909-1990), chegou a Madrid en outono de 1932 e traballaría como auxiliar de Patoloxía, encargado das clases prácticas, desde o curso 1933-34 ata o inicio da Guerra civil. O catedrático era Roberto Nóvoa Santos (1885-1933), profesor de José en Santiago e de Vicente en Madrid, a onde se trasladou en 1928; á súa morte ocupou a cátedra José Casas Sánchez.
A Junta para Ampliación de Estudios (JAE) concedeulle, en xuño de 1932, unha bolsa de cinco meses para ampliar estudos en Francia e Italia, porén a Memoria da JAE do curso 1931-1932 indica que «no hizo uso de la pensión». A asignación para traballar en Estrasburgo, con Masson (Gurriarán, 2006), choca co feito de que Pierre Masson (1880-1959) deixou a capital alsaciana en 1927, cara a Montreal, e, por outra banda, a referencia na Memoria ao tema de traballo, «enfermedades tropicales», non encaixa coa especialidade de Masson (salientable experto en técnicas histolóxicas e patoloxía oncolóxica). Se gozou en 1933 dunha bolsa concedida pola Fundación Conde de Cartagena (fondo filantrópico dirixido a proxectos de diversas academias), podería ter acudido a formarse en Milán con Adolfo Ferrata (1880-1946), pai da Hematoloxía en Italia, pioneiro na teoría sobre a orixe común, do hemocitoblasto, de todas as células do sangue.
Intenso labor investigador
Os resultados das investigacións de Goyanes, preto de 20 artigos publicados nun breve período, apareceron, basicamente, en dúas publicacións, na que desde 1932 recollía os traballos do equipo de Pittaluga, Trabajos del Laboratorio, e nos Archivos de Cardiología y Hematología, revista creada en 1920 polo propio Pittaluga e Luis Calandre (1890-1961), pioneiro da Cardioloxía en España, unha publicación que recollía contribucións de salientables especialistas europeos e latinoamericanos, traballos de especial calidade. Asemade, axudou ao seu irmán Vicente na elaboración da tese, “Influjo experimental sobre la acción cromagoga y péxica del hígado (pruebas con rojo congo)” (1935).
Nos Archivos de Cardiología y Hematología figura o primeiro artigo de Goyanes, “Contribución al estudio de la hipervitaminosis”, un traballo no que colaborou cun compañeiro do Laboratorio, Luis Fanjul Álvarez de Santullano. Con Pedro de la Cámara, experto na investigación sobre paludismo no equipo de Pittaluga, publicou tres artigos sobre o sangue in vitro. Na revista Trabajos del Laboratorio, apareceu un artigo seu con Valentín de la Loma Fernández, do laboratorio de Anatomía microscópica de Luis Calandre, “Demostración microquímica del oro”. Con Juan Rof Carballo e con Pedro Tena Ybarra fixo un con cada un e asinou varios con Carlos Mac Lellan Godoy. O derradeiro foi con Alonso Burón, encargado da Sección de Seroloxía do Laboratorio Central de Investigaciones Clínicas da Facultade de Medicina, experto en grupos sanguíneos: “Alteraciones hematológicas producidas por el neuro-virus y dermo-virus vacunal. La granulación patológica”.
O Sistema Fagocítico Mononuclear
Goyanes publicou sobre a morfoloxía e características dos compoñentes celulares do sangue e cambios na mesma. Mais, sobre todo, o seu principal obxectivo investigador estivo constituído polas pescudas que realizou sobre o Sistema Retículo Endotelial (SRE), hoxe chamado Sistema Fagocítico Mononuclear (SFM), tema moi conectado co propio estudo do sangue, da súa xénese celular e de elementos dela e, mesmo, pola común característica de estar ambos os dous elementos localizados por todo o corpo. O sistema fagocítico mononuclear (SFM) intervén no proceso inmune e, polo tanto, protexe fronte a organismos patóxenos. Un labor que realiza fagocitándoos, eliminándoos nun proceso no que a célula rodea o elemento, introdúceo no seu interior e dixíreo. Tamén participa no proceso de renovación do sangue, ao eliminar por fagocitose as células sanguíneas que xa desenvolveron a súa función. Está constituído por células mononucleares: as precursoras do sangue na médula ósea (monoblasto e promonocito), os monocitos do sangue periférico e os macrófagos e histocitos dos diferentes órganos e tecidos. Os macrófagos son monocitos que, tras atravesar as paredes dos capilares sanguíneos, penetran no tecido conxuntivo e convértense en macrófagos. Un histiocito é un macrófago que permanece nun órgano concreto, non viaxa polo sangue; entre eles están, no fígado, as células de Kupffer, que almacenan o exceso de ferro da descomposición das células vermellas do sangue.
Goyanes traballou en múltiples cuestións relacionadas co SFM. Por exemplo, a fixación do ouro nas células de Kupffer, co seu colaborador Valentín de la Loma. O estudo dos efectos nas células do SFM do fígado do exceso de vitamina A e D en ratas. O papel do SFM na formación do granuloma provocado polo nemátodo Onchocerca volvulus. Con Mac Lellan, a acción de axentes fisioquímicos sobre o SFM, e con Pittaluga, sobre a enfermidade de Gaucher, relacionada co SFM, xa que provoca unha acumulación de glucocerebrósido nas células dese sistema.
As técnicas microscópicas
Nas pescudas sobre SFM, nas que o uso do microscopio é básico, o dominio de técnicas e utilización de colorantes axeitados é un elemento decisivo no avance do coñecemento. Nese terreo, Goyanes accedeu aos resultados dunha potente escola dedicada ao estudos dos compoñentes microscópicos da vida, a escola histolóxica española, probablemente a máis relevante no terreo das ciencias biomédicas, cun premio Nobel, Cajal (1852-1934), e outros expertos propostos. Cajal utilizou unha serie de técnicas pioneiras, as impregnacións arxénticas, e Nicolás Achúcarro (1880-1918) montou a técnica do tanino arxéntico, que consistía en impregnar o tecido nervioso de tanino e óxido de prata amoniacal; e Pío del Río-Hortega (1882-1945) creou catro variantes diferentes. Con este extraordinario investigador, proposto dúas veces para o Premio Nobel, aprendeu José Goyanes as técnicas microscópicas que lle permitiron o estudo das células do sistema fagocítico mononuclear.
O sobranceiro grupo de profesores e investigadores galegos en Madrid
O malestar con que se encontraban na Facultade de Medicina de Santiago, polo que entendían era unha contorna caciquil, favoreceu que o catedrático de Xinecoloxía Manuel Varela Radio (1873-1962) se trasladase para Madrid en 1920 e, en 1928, o seu colega e amigo Roberto Nóvoa Santos (1885-1933). A presenza de Nóvoa atraeu, para completar a súa formación ou iniciar un camiño profesional, a un número importante de prometedores médicos galegos que se incorporaron ao seu equipo e aos de salientables profesores, figuras como Juan Madinabeitia (1861-1938), Teófilo Hernando (1881-1976) e o propio Pittaluga.
Na cátedra de Patoloxía, a de Nóvoa, traballaron, entre outros, Julio Outeiriño Núñez (1901-1975); José Manuel Calvelo López (1904-1936), Enrique Jaso Roldán (1904-1993), Vicente Goyanes Álvarez (1909-1990), Antonio Culebras Souto (1907-1954), Segundo Puente Veloso, Leoncio Jaso Roldán (1903-1992) e Enrique Jaso Roldán (1904-1993). Con Pittaluga estaba, ademais de José Goyanes, Juan Rof Carballo (1905-1994), e colaborando desde 1927 en Parasitoloxía, Antonio Rodríguez Darriba (1899-1995). Asemade, Jimena Fernández de la Vega (1895-1984) realizou a súa tese de doutoramento baixo a dirección de Pittaluga e foi nomeada en 1933 directora da Sección de Xenética dependente da cátedra de Nóvoa Santos; e Elisa Fernández de la Vega (1895-1933) elaborou a súa tese doutoral baixo a dirección do catedrático de Terapéutica Teófilo Hernando.
A prematura morte de Nóvoa, en 1933, veu ser un negativo presaxio da chegada de malos tempos para a ciencia e a democracia. A represión franquista foi implacable coa intelectualidade e coa ciencia, provocando un retroceso de décadas. Gustavo Pittaluga Fatorini, membro da Dereita Liberal Republicana, marchou cara o exilio, como tiveron que facer outras salientables figuras, como Pío del Río-Hortega. Un estreito colaborador do profesor italiano, Sadí de Buen Lozano (1893-1936), foi fusilado en 1936. Os integrantes do grupo que non tiveron que fuxir cara o exilio exterior (como Luis Fanjul) ou interior (como Valentín de la Loma, que pasou a traballar en IBYS, auténtico refuxio de científicos demócratas), buscaron novos camiños profesionais, lonxe da investigación e da docencia.
Cando en xullo de 1936 tivo lugar o levantamento fascista, José Goyanes atopábase na casa familiar en Pontedeume e o seu irmán Vicente en Madrid, onde Pittaluga lle encargara o servizo de transfusión de sangue; ao remate da Guerra foi detido e procesado por un xulgado militar, e marchou para A Coruña porque na cidade xa residía o seu irmán José, traballando nos Laboratorios Orzán, onde os dous represaliados atoparon un lugar que lles aseguraba a subsistencia, acollidos pola solidariedade de persoas próximas, como o xerente Arturo Taracido, exconcelleiro republicano na cidade coruñesa.
A desfeita afectou, tamén, ao colectivo dos médicos galegos. Julio Outeiriño Núñez foi inhabilitado indefinidamente para desempeñar cargos de confianza e para a obtención de bolsas durante catro anos; José Manuel Calvelo López resultou asasinado en decembro de 1936; Antonio Culebras Souto, cesado no posto. A algúns foilles ben; así aconteceu con Segundo Puente Veloso, que se afiliou á Falanxe, integrouse como médico militar no bando franquista e denunciou a colegas como Rof Carballo; tivo premio: ocupou cargos académicos e, mesmo, no curso 1966-67 exerceu como profesor clínico de prácticas de Patoloxía médica.
Darriba regresou á casa familiar de Ribadeo onde iniciou unha nova orientación profesional como pediatra e médico especialista en análises clínicas. Juan Rof Carballo estaba en Berlín en 1936 e non regresou a España ata o remate da guerra; renunciou á docencia polos atrancos con que se atopou para acceder a unha cátedra. Jimena Fernández de la Vega opositou a médico de balneario e dirixiu algunhas desas instalacións. Elisa Fernández de la Vega morreu antes, en 1933, e o seu marido, o catedrático compostelán Gumersindo Sánchez Guisande (1892-1976), marchou ao exilio arxentino.
Para valorar o drama acontecido debemos considerar a traxedia persoal e o desastre profesional que estes investigadores sufriron, mais tamén o perverso impacto na propia comunidade científica, a desarticulación de espléndidos equipos. Estes grupos son o produto dun esforzo de moitos anos e a súa desfeita pode resultar moi doada, a reconstrución non. Falamos, pois, de estrago dos recursos públicos empregados na súa formación, do deterioro da comunidade científica e sanitaria do país, con nefastos efectos na calidade de vida e na saúde da poboación.
O exilio interior dunha persoa peculiar
Os irmáns Goyanes foron obxecto de persecución política, labor no que colaboraron os colexios médicos; así, José, que sufriu varios procesos de depuración, non puido colexiarse ata 1946. Traballou nos Laboratorios Orzán e patentou, ademais dun aparato para lavar e encher botellas e frascos, numerosos medicamentos creados por el que facilitaron a viabilidade económica da empresa, como Plenadyna, Apikón, Cutatón, Hepagastron, Ferractif, Hepafort, Corancor, Hemoliofil, Cobaltamin, Trombodent, Zoabiotico, Beliofil, Celiofil, Hepaliofil, B-Liofil Orzán e C-Liofil Orzán. Ese labor investigador foi, a pesar da limitada dimensión e do seu carácter aplicado, unha singularidade na área da biomedicina durante bastantes anos na Coruña. E puido cambiar de aires, pero negouse: unha empresa danesa mercou unha patente súa e fíxolle unha proposta de traballo, que rexeitou.
A pesar de estar lonxe do labor investigador que emprendera en Madrid, conservaba centos de fotos e preparacións microscópicas de células do SFM e algúns datos inéditos, que se negou a publicar xa que dicía: «non quero facerlle ese favor ao Réxime (franquista)». Coas imaxes na memoria dos seus mestres exiliados, colegas mortos, perseguidos e marxinados, coidaba que dese xeito expresaba o rexeitamento á longa noite de pedra que constituíron os corenta anos de ditadura.
O seu ostracismo investigador só tivo unha excepción, a do sobriño, Vicente Goyanes Villaescusa, a quen animou a encamiñarse cara a Xenética, ensinándolle as técnicas microscópicas e métodos de tinción que aprendera nos seus anos madrileños. Vicente aplicaría a tinción de prata aos cromosomas, que despois observaba ao microscopio electrónico. A resultas dese labor publicou en 1967 un artigo na prestixiosa revista Lancet: “Sex chromatin in rat bone-marrow cells”.
Bibliografía:
Fontes Documentais:
Arquivo da Universidade Complutense de Madrid. Sección Personal. Expediente de José Goyanes Álvarez.
Arquivo da Universidade de Santiago (AHUS). José Goyanes, Expedientes personais, leg 591, exp. 2.
Fontes impresas:
FANJUL, Luis; GOYANES ÁLVAREZ, J. (1931): Contribución al estudio de la hipervitaminosis, Archivos Cardiología Hematología, 12 (12), 446-458.
DE LA CÁMARA, O. & GOYANES ÁLVAREZ, J. (1932): Investigaciones sobre la sangre “in vitro”. I. Los fenómenos de pleocariocitosis en los granulocitos eosinófilos. II. Sobre las llamadas eosinofilias “in vitro”, Archivos de Cardiología y Hematología, 13 (4): 315-334.
PITTALUGA, G. & GOYANES ÁLVAREZ, J. (1932): Contribución al estudio de las lesiones celulares de la enfermedad de Gaucher, Anales de Medic. Interna, t. I, n. 3, marzo 1932, 4 abril.
GOYANES ÁLVAREZ, J. & CÁMARA, P. de la (1933): Sobre las alteraciones citológicas de la sangre "in vitro", Archivos de Cardiología y Hematología, 14 (1), 1-12.
GOYANES ÁLVAREZ, J. (1935): Sobre el mecanismo de fijación del sistema retículo-endotelial, Archivos de Cardiología y Hematología, 16 (4), 129-131.
GOYANES ÁLVAREZ, J.; MACLLELAN, C. & TENA IBARRA, P. (1935): Contribución al estudio hematológico del tracoma, Archivos de Cardiología y Hematología, 16 (12), 437-449.
GOYANES ÁLVAREZ, J. & ALONSO BURÓN, F. (1937). Alteraciones hematológicas producidas por el neuro-virus y dermo-virus vacunal. La granulación patológica. Nota previa, Archivos de Cardiología y Hematología, 18 (3), 148-151.
Bibliografía secundaria:
GOYANES ÁLVAREZ, V. (1935): Influjo experimental sobre la acción cromagoga y péxica del hígado. Pruebas con Rojo Congo, Archivos de Cardiología y Hematología, 16 (10), 333-390.
GOYANES VILLAESCUSA, V. (1967): Sex chromatin in rat bone-marrow cells, Lancet, v. II, n. 7529: 1307-8.
GURRIARÁN, R. (2006): Ciencia e conciencia na Universidade de Santiago (1900-1940), Santiago de Compostela: Universidade.
PITTALUGA, G. (1934): Las enfermedades del sistema retículo-endotelial, Revista de Higiene y Sanidad Pecuarias, XXIV, 5-6: 394-486.