Foto: Folla de Sao Paulo

Entrevistamos a Mia Couto, un dos principais autores mozambicanos que visita por primeira vez Galicia no marco do encontro "Galego no mundo-Latim em pó" que se está a celebrar en Compostela. Aquí podes ler unha versión resumida da entrevista, se queres lela completa (non ten perda), preme aquí. Ademais, aquí poderás ler fragmentos de tres relatos da súa obra "Contos do Nascer da Terra" e algunhas ligazóns para saber máis sobre el. Por Xermán Hermida.

Mia Couto é un creador de mundos que nos semellan exóticos e fantásticos, mundos onde a guerra e o sufrimento mestúranse coa imaxinación e a maxia máis desbocada. Personaxes que queren voar, que sofren estrañas metamorfosis, mutantes nun mundo mutante. É a primeira vez que ven a Galicia, e ven para coñecer escritores e para que o coñezan. Hoxe estará no "Café de Timor e as Áfricas" do encontro "Galego no mundo-Latim em pó" onda outros escritores africanos e timorenses de lingua portuguesa.

¿Que lle parece Galicia?
Eu estou só vendo Santiago, e é unha cidade moi bela, unha destas cidades que se pode percorrer a pé e xa comezan a ser unha excepción no mundo. Santiago permite percorrer a pé non só o espacio mais tamén o tempo, facer unha digresión polo pasado que é algo moi bonito. Da cultura galega coñezo escritores que son galegos, Torrente Ballester, Camilo José Cela, mais non coñezo moito máis, nin música galega, espero que desta vez teña oportunidade para acadar máis coñecemento. Tamén coñezo a Manuel Rivas.

Tanto a vostede, como a García Márquez, como ó noso Cunqueiro téñenos calificado como realismo máxico, ó que García Márquez respondeu que todos os elelmentos das súas historias están recollidos da realidade ou do que a xente considera real. ¿Cre que o que acontece é que a sociedade occidental ten un concepto de realismo diferente do destas periferias?

Acho que é cuestión dunha transposición de categorías que se crearon fóra deste contexto, do contexto do terceiro mundo, imos chamalo así, en particular de África, donde o sentido do realismo, o sentido do que é maxico e que non está dividido así. A resposta de García Márquez é unha resposta que ten a mesma lóxica que a que tería a dun africano, acho que somos moi parecidos nese sentido. Mozambique é un mundo no que esta separación do que é cultural e do que é natural non está presente. Nin sequera existe a palabra para dicir cultura en ningunha lingua de Mozambique, excepto no portugués. Estas categorías mentais pertencen a un sistema de pensamento que non é aquel.

"A recuperación do pequeno conto, de alguén que reencontra o valor da narración pode ser unha das principais contribucións dos países da periferia á literatura"

E a través da escrita ¿Pódese levar dalgún xeito ese sistema de pensamento cara a sociedade occidental?

Acho que simplemente é un convite para mostrar que existen outras formas de entender o mundo, que existen outros sistemas de pensamento nos cales estas categorías non caben e existen outras categorías. Por tanto, contra a hexemonía dun certo tipo de forma de pensar acho que é útil, a literatura, que alerta de que existen outros mundos, outros universos cos que é preciso dialogar e trocar, e esa troca non existe hoxe, ningúen sabe cales son esas filosofías que África pode suxerir.

¿Mantense a cultura tradicional viva en Mozambique?

Está completamente viva, e a idea de que a globalización vai matar todo, vai uniformizar todo é unha idea que desvaloriza a forza destas tradicións que son moito menos fráxiles do que nós pensamos.

"Mozambique ten que ser constructor da súa lusofonía dentro de casa antes de comezarmos a sair a visitar aos outros"

¿Vívese o cambio social cara a modernidade como un trauma en Mozambique?

Si, pola maneira en que está a ser feito, a un ritmo imposto polas mudanzas económicas e que por tanto crea este tropezón na historia. De algunha maneira as camadas populares son capaces de responder a esta imposición e responden co seu propio ritmo, e hai unha marxe de autonomía que permanece moi forte. A modernidade é importada e asimilada na medida en que se precisa dela, e é dixerida e reacondicionada a partir deste núcleo interior que é a forza eu non diría da tradición, senón da dinámica de mudanza dos máis pobres. A propia palabra tradición fai preciso ter sempre unha interrogación sobre qué estamos a falar. Non se trata dun conflicto entre o tradicional e o moderno, senón dun conflicto tal vez máis importante entre aquilo que é propio do pobo, dos traballadores. Eles son capaces ata un certo límite de preservar, só na superficie eles elaboran este sistema de mesturas e de intercambios, mais obviamente non poden facer isto ó que sería o ritmo das súas propias mudanzas históricas, senón un ritmo que ven imposto desde fóra.

Nas súas obras abondan personaxes que semellan perdidos nun mundo en constante mudanza. ¿Son esas personaxes elementos que expoñen o cambio social da sociedade?

Estes personaxes perdidos é un artificio común á literatura, porque a través dos ollos desta personaxe marxinal pódese ver o mundo doutra maneira, coma se fose unha especie de xanela a partir da cal nós temos outra forma de percibir, sen esta familiaridade que é fatal, a familiaridade de quen xa aceptou a convención e considéraa norma. Son unha especie de testemuños inxenuos dunha mudanza que se opera para alén deles, naqueloutra marxe en que eles non viven. Non é só un artificio literario, eses personaxes convocan unha historia. Cando eu os vexo, cando eu cruzo con eles me apetece crear unha ficción para eles, outra vida onde eles puidesen ter lugar.
Son persoas con que eu cruzo na vida e me piden unha historia, e iso faime sentir vivo tamén.

"Contra a hexemonía dun certo tipo de forma de pensar acho que é útil, a literatura, que alerta de que existen outros mundos, outros universos cos que é preciso dialogar e trocar"

¿Existe a lusofonía?

Se cadra existen lusofonías, o entendemento que existe sobre lusofonía e diverso. En Mozambique a primeira reacción é unha reacción un pouco de defensa porque a lusofonía para Mozambique é un proxecto, feito desde dentro, pero tamén existe desconfianza cando é collida coma bandeira a partir de certos sectores políticos de Portugal ou de Brasil. Entón nós fomos facer a lusofonía á nosa maneira, á nosa dimensión, sen que iso sexa resposta a un programa político de alguén, sexa quen for. Nese aspecto nós si somos lusofonía. Mozambique é un país de lingua portuguesa e tamén non o é , no sentido de que apenas o corenta por cento dos mozambicanos fala portugués, e só o tres por cento teñen o portugués como lingua materna. A nosa lusofonía ten que ser entendida deste maneira, a lingua portuguesa é a lingua de Mozambique e da mozambicanidade, a lingua do futuro, mais que conviver con outras linguas dunha maneira non hexemónica, xa que doutro xeito estaríamos matando as nosas linguas indíxenas que son máis de trinta. Mozambique ten que ser constructor da súa lusofonía dentro de casa antes de comezarmos a sair a visitar aos outros.

¿Como está o panorama literario de Mozambique?

Houbo unha fase de grande expansión, con moita xente nova escribindo e que crearon revistas, correntes literarias. E ese xoves que estuveron cara os anos setenta e nove, oitenta foron os que máis público en Mozambique tiveron, co movemento Charrúa. Máis adiante houbo unha relativa interrupción, en canto a que as artes plásticas, o teatro, a danza, tiveron un grande crecemento, a literatura non. Nisto pesaron moito os dezaseis anos de guerra, porque a escola no noso caso é un vehículo fundamental para crear gosto de ler e de escribir, e unha grande parte da rede escolar foi destruída na guerra, moitos profesores foron mortos, e estamos a pagar aquela futura agora. En canto á proxección da literatura africana no exteriror, varios autores están a ser publicados en Europa, concretamente en Portugal, e tamén en Francia, Alemaña ou Austria.

¿Cre que a literatura escrita pode representar a pobos de literatura tradicional oral?
Acho que si, mais existe unha certa mudanza, un desafío para que a oralidade poida penetrar a escrita e poida haber un movemento tamén á inversa. Antes de abrir portas é preciso fracturar aquela parede, aquela distancia. E ese movemento de intercambio entre os universos de oralidade e de escrita, acho que é un desafío moi enriquecedor, que se existe innovación na literatura dos países da África ven dese movemento de contrabando.

"A literatura é un convite para mostrar que existen outras formas de entender o mundo"

¿Que ofertan os autores do países periféricos para que o sistema literario occidental acuda a eles?
Unha das ofertas que fan é voltar ó encantamento da historia, de ser capaz contar unha historia. Parece simple, pero pérdese nun certo tipo de racionalidade no que o valor da historia fica remitido a unha cousa infantil. Acho que esa recuperación do pequeno conto, de alguén que reencontra o valor da narración pode ser unha das principais contribucións destes países.

¿Cre que a nova tecnoloxía permitiralles ós escritores do sur estar máis presente no norte?

Creo que esta cousa que chamamos globalización sempre a houbo, que non é unha cousa nova. A introducción de tecnoloxías de comunicación máis simples e máis masificadas teñen aspectos positivos, como o de ser unha porta para que máis xente poida circular en diferentes espacios, nese sentido teño esperanza.

"As miñas personaxes son persoas con que eu cruzo na vida e me piden unha historia, e iso faime sentir vivo tamén"

¿Que agarda atopar neste encontro?

Estes econtros teñen sempre un resultado que ten a súa limitación, non imos resolver problemas aquí, pero imos crear unha cousa que é fundamental que son os lazos persoais. Eu creo que é preciso coñecer persoas e formar pontes que non son substituibles por ningunha outra cousa. É preciso que eu coñeza directamente galegos, que eles me coñezan a min, para que se establezan esas ligazóns individuais que acontecen á marxe das conferencias.