 |
|
Mia Couto: O Cunqueiro de Mozambique

Foto: Folla de Sao Paulo |
|
Entrevistamos a
Mia Couto, un dos principais autores mozambicanos que visita
por primeira vez Galicia no marco do encontro "Galego
no mundo-Latim em pó" que se está a celebrar
en Compostela. Aquí podes ler unha versión resumida
da entrevista, se queres lela completa (non ten perda), preme
aquí. Ademais, aquí
poderás ler fragmentos de tres relatos da súa
obra "Contos do Nascer da Terra" e algunhas ligazóns
para saber máis sobre el.
Por Xermán Hermida.
|
Mia Couto é
un creador de mundos que nos semellan exóticos e fantásticos,
mundos onde a guerra e o sufrimento mestúranse coa imaxinación
e a maxia máis desbocada. Personaxes que queren voar, que
sofren estrañas metamorfosis, mutantes nun mundo mutante.
É a primeira vez que ven a Galicia, e ven para coñecer
escritores e para que o coñezan. Hoxe estará no "Café
de Timor e as Áfricas" do encontro "Galego no mundo-Latim
em pó" onda outros escritores africanos e timorenses de lingua
portuguesa.
¿Que lle parece Galicia?
Eu
estou só vendo Santiago, e é unha cidade moi bela,
unha destas cidades que se pode percorrer a pé e xa comezan
a ser unha excepción no mundo. Santiago permite percorrer
a pé non só o espacio mais tamén o tempo, facer
unha digresión polo pasado que é algo moi bonito.
Da cultura galega coñezo escritores que son galegos, Torrente
Ballester, Camilo José Cela, mais non coñezo moito
máis, nin música galega, espero que desta vez teña
oportunidade para acadar máis coñecemento. Tamén
coñezo a Manuel Rivas.
Tanto a vostede, como a García Márquez, como ó
noso Cunqueiro téñenos calificado como realismo máxico,
ó que García Márquez respondeu que todos os
elelmentos das súas historias están recollidos da
realidade ou do que a xente considera real. ¿Cre que o que
acontece é que a sociedade occidental ten un concepto de
realismo diferente do destas periferias?
Acho que é cuestión dunha transposición de
categorías que se crearon fóra deste contexto, do
contexto do terceiro mundo, imos chamalo así, en particular
de África, donde o sentido do realismo, o sentido do que
é maxico e que non está dividido así. A resposta
de García Márquez é unha resposta que ten a
mesma lóxica que a que tería a dun africano, acho
que somos moi parecidos nese sentido. Mozambique é un mundo
no que esta separación do que é cultural e do que
é natural non está presente. Nin sequera existe a
palabra para dicir cultura en ningunha lingua de Mozambique, excepto
no portugués. Estas categorías mentais pertencen a
un sistema de pensamento que non é aquel.
"A recuperación do pequeno conto, de
alguén que reencontra o valor da narración pode ser
unha das principais contribucións dos países da periferia
á literatura"
E a través da escrita ¿Pódese levar dalgún
xeito ese sistema de pensamento cara a sociedade occidental?
Acho que simplemente é un convite para mostrar que existen
outras formas de entender o mundo, que existen outros sistemas de
pensamento nos cales estas categorías non caben e existen
outras categorías. Por tanto, contra a hexemonía dun
certo tipo de forma de pensar acho que é útil, a literatura,
que alerta de que existen outros mundos, outros universos cos que
é preciso dialogar e trocar, e esa troca non existe hoxe,
ningúen sabe cales son esas filosofías que África
pode suxerir.
¿Mantense a cultura tradicional viva en Mozambique?
Está completamente viva, e a idea de que a globalización
vai matar todo, vai uniformizar todo é unha idea que desvaloriza
a forza destas tradicións que son moito menos fráxiles
do que nós pensamos.
"Mozambique
ten que ser constructor da súa lusofonía dentro de
casa antes de comezarmos a sair a visitar aos outros"
¿Vívese o cambio social cara a modernidade como un trauma
en Mozambique?
Si, pola maneira en que está a ser feito, a un ritmo imposto
polas mudanzas económicas e que por tanto crea este tropezón
na historia. De algunha maneira as camadas populares son capaces
de responder a esta imposición e responden co seu propio
ritmo, e hai unha marxe de autonomía que permanece moi forte.
A modernidade é importada e asimilada na medida en que se
precisa dela, e é dixerida e reacondicionada a partir deste
núcleo interior que é a forza eu non diría
da tradición, senón da dinámica de mudanza
dos máis pobres. A propia palabra tradición fai preciso
ter sempre unha interrogación sobre qué estamos a
falar. Non se trata dun conflicto entre o tradicional e o moderno,
senón dun conflicto tal vez máis importante entre
aquilo que é propio do pobo, dos traballadores. Eles son
capaces ata un certo límite de preservar, só na superficie
eles elaboran este sistema de mesturas e de intercambios, mais obviamente
non poden facer isto ó que sería o ritmo das súas
propias mudanzas históricas, senón un ritmo que ven
imposto desde fóra.
Nas súas obras abondan personaxes que semellan perdidos
nun mundo en constante mudanza. ¿Son esas personaxes elementos
que expoñen o cambio social da sociedade?
Estes personaxes perdidos é un artificio común á
literatura, porque a través dos ollos desta personaxe marxinal
pódese ver o mundo doutra maneira, coma se fose unha especie
de xanela a partir da cal nós temos outra forma de percibir,
sen esta familiaridade que é fatal, a familiaridade de quen
xa aceptou a convención e considéraa norma. Son unha
especie de testemuños inxenuos dunha mudanza que se opera
para alén deles, naqueloutra marxe en que eles non viven.
Non é só un artificio literario, eses personaxes convocan
unha historia. Cando eu os vexo, cando eu cruzo con eles me apetece
crear unha ficción para eles, outra vida onde eles puidesen
ter lugar.
Son persoas con que eu cruzo na vida e me piden unha historia, e
iso faime sentir vivo tamén.
"Contra
a hexemonía dun certo tipo de forma de pensar acho que é
útil, a literatura, que alerta de que existen outros mundos,
outros universos cos que é preciso dialogar e trocar"
¿Existe a lusofonía?
Se cadra existen lusofonías, o entendemento que existe sobre
lusofonía e diverso. En Mozambique a primeira reacción
é unha reacción un pouco de defensa porque a lusofonía
para Mozambique é un proxecto, feito desde dentro, pero tamén
existe desconfianza cando é collida coma bandeira a partir
de certos sectores políticos de Portugal ou de Brasil. Entón
nós fomos facer a lusofonía á nosa maneira,
á nosa dimensión, sen que iso sexa resposta a un programa
político de alguén, sexa quen for. Nese aspecto nós
si somos lusofonía. Mozambique é un país de
lingua portuguesa e tamén non o é , no sentido de
que apenas o corenta por cento dos mozambicanos fala portugués,
e só o tres por cento teñen o portugués como
lingua materna. A nosa lusofonía ten que ser entendida deste
maneira, a lingua portuguesa é a lingua de Mozambique e da
mozambicanidade, a lingua do futuro, mais que conviver con outras
linguas dunha maneira non hexemónica, xa que doutro xeito
estaríamos matando as nosas linguas indíxenas que
son máis de trinta. Mozambique ten que ser constructor da
súa lusofonía dentro de casa antes de comezarmos a
sair a visitar aos outros.
¿Como está o panorama literario de Mozambique?
Houbo unha fase
de grande expansión, con moita xente nova escribindo e que
crearon revistas, correntes literarias. E ese xoves que estuveron
cara os anos setenta e nove, oitenta foron os que máis público
en Mozambique tiveron, co movemento Charrúa. Máis
adiante houbo unha relativa interrupción, en canto a que
as artes plásticas, o teatro, a danza, tiveron un grande
crecemento, a literatura non. Nisto pesaron moito os dezaseis anos
de guerra, porque a escola no noso caso é un vehículo
fundamental para crear gosto de ler e de escribir, e unha grande
parte da rede escolar foi destruída na guerra, moitos profesores
foron mortos, e estamos a pagar aquela futura agora. En canto á
proxección da literatura africana no exteriror, varios autores
están a ser publicados en Europa, concretamente en Portugal,
e tamén en Francia, Alemaña ou Austria.
¿Cre que a literatura escrita pode representar a pobos de literatura
tradicional oral?
Acho que si, mais existe unha certa mudanza, un desafío para
que a oralidade poida penetrar a escrita e poida haber un movemento
tamén á inversa. Antes de abrir portas é preciso
fracturar aquela parede, aquela distancia. E ese movemento de intercambio
entre os universos de oralidade e de escrita, acho que é
un desafío moi enriquecedor, que se existe innovación
na literatura dos países da África ven dese movemento
de contrabando.
"A literatura é un convite para mostrar que existen outras
formas de entender o mundo"
¿Que ofertan os autores do países periféricos
para que o sistema literario occidental acuda a eles?
Unha das ofertas que fan é voltar ó encantamento da
historia, de ser capaz contar unha historia. Parece simple, pero
pérdese nun certo tipo de racionalidade no que o valor da
historia fica remitido a unha cousa infantil. Acho que esa recuperación
do pequeno conto, de alguén que reencontra o valor da narración
pode ser unha das principais contribucións destes países.
¿Cre
que a nova tecnoloxía permitiralles ós escritores
do sur estar máis presente no norte?
Creo que esta cousa que chamamos globalización sempre a houbo,
que non é unha cousa nova. A introducción de tecnoloxías
de comunicación máis simples e máis masificadas
teñen aspectos positivos, como o de ser unha porta para que
máis xente poida circular en diferentes espacios, nese sentido
teño esperanza.
"As miñas personaxes son persoas con
que eu cruzo na vida e me piden unha historia, e iso faime sentir
vivo tamén"
¿Que agarda atopar neste encontro?
Estes econtros teñen sempre un resultado que ten a súa
limitación, non imos resolver problemas aquí, pero
imos crear unha cousa que é fundamental que son os lazos
persoais. Eu creo que é preciso coñecer persoas e
formar pontes que non son substituibles por ningunha outra cousa.
É preciso que eu coñeza directamente galegos, que
eles me coñezan a min, para que se establezan esas ligazóns
individuais que acontecen á marxe das conferencias.
|