Indice alfabético
- Ramón María Aller Ulloa
- José Alonso López y Nobal
- Juan Alonso López y Nobal
- Salustio Alvarado Fernández
- Marceliano Álvarez Muñiz
- Ángeles Alvariño González
- Emilio Anadón Frutos
- Eloy Luis André
- Jesús Andreu Lázaro
- Buenaventura Andreu Morera
- José María Andrey y Sierra
- Andrés Antelo Lamas
- Rafael Areses Vidal
- Anselmo Arias Teixeiro
- Antonio Arias Teixeiro
- Pedro Alejandro Auber e Fondniare
- José María Baleato
- Ángel Baltar Cortés
- Ramón Baltar Domínguez
- Antonio Baltar Domínguez
- Manuel Baraja Fernández
- Juan Barcia Caballero
- Juan José Barcia Goyanes
- Charles Eugène Barrois
- José Luis Barros Malvar
- Tomás Batuecas Marugán
- Francisco Bellot Rodríguez
- Ricardo Bernárdez
- Fermín Bescansa Casares
- Luis Blanco Rivero
- Ramón Blanco y Pérez del Camino
- José Boado y Castro
- Baltasar Manuel Boldo Tuced
- Ignacio Bolívar y Urrutia
- Patricio Borobio Díaz
- Celia Brañas Fernández
- Gonzalo Brañas Fernández
- Antonio Brunet y Talleda
- Odón de Buen y del Cos
- Eusebio Bueno Martínez
- Manuel Cabaleiro Goás
- Ernesto Caballero y Bellido
- Rafael Cadórniga Carro
- Laureano Calderón Arana
- Fernando Calvet Prats
- Juan Bautista Camiña
- Domingo Antonio Camiña Fortes
- Jesús Carballo Taboada
- Santiago Carro García
- Roque Carús Falcón
- Antonio Casares Gil
- José Casares Gil
- Antonio Casares Rodríguez
- Fermín Casares y Bescansa
- Pedro de Castro
- Santiago Castroviejo Bolibar
- Pedro Antonio Cerviño Núñez
- Eduardo Chao Fernández
- José María Chao Rodríguez
- Aniceto Charro Arias
- Ángel Cobián Areal
- José Carlos Colmeiro Laforet
- Miguel Colmeiro y Penido
- Andrés Avelino Comerma y Batalla
- Francisco Cónsul Jove y Tineo
- José Andrés Cornide Saavedra y Folgueira
- Antonio Correa Fernández
- Pedro Couceiro Corral
- Luis Crespí Jaume
- Mariano Cubí y Soler
- José Deulofeu y Poch
- Modesto Domínguez Hervella
- Juan Donapetry Iribarnegaray
- Juan Jacobo Durán Loriga
- Armando Durán Miranda
- Mauricio Echandi Montalvo
- Antonio Eleizegui López
- Ricardo Escauriaza del Valle
- Rafael Estrada Arnaiz
- Félix Domingo Estrada Catoira
- Joaquín Ezquerra del Bayo
- Benito Jerónimo Feijoo Montenegro
- Valeriano Fernández Bacorell
- Manuel Rufo Fernández Carballido
- Elisa Fernanda Mª del Carmen Fernández de la Vega y Lombán
- Jimena Mª Francisca Emilia Fernández de la Vega y Lombán
- José Ramón Fernández de Luanco y del Riego
- Ignacio Fernández Flórez Reguera
- Cesáreo Fernández Losada
- Manuel Jacobo Fernández Mariño
- José Fernández Martínez
- Bibiano Fernández Osorio-Tafall
- Gustavo Fernández Rodríguez Bastos y Harizmendi
- Gabriel Fernández Taboada
- Domingo Fontán Rodríguez
- Ramón Fontenla Maristany
- Emilio Fraga Lago
- Francisco Freire Barreiro
- Gonzalo Gallas Novas
- Cruz Gallástegui Unamuno
- Heliodoro Gallego Armesto
- Abelardo Gallego Canel
- Fausto Garagarza y Dugiols
- Fernando Garcia Arenal
- Víctor García Ferreiro
- Antonio García Maceira
- Pío García Novoa
- Antonio García Varela
- José María García-Blanco Oyarzábal
- Eustaquio (Antonio Félix) Giannini Bentallol
- Miguel Gil Casares
- José María Gil Rey
- Francisco Giral González
- Pedro Gómez de Bedoya y Paredes
- Manuel Gómez Larrañeta
- Mariano Gómez Ulla
- Manuel Gómez-Durán Martínez
- Vicente González Canales
- Jaime González Carreró
- José González López
- José González Olivares
- Juan de Dios González Pizarro
- Joseph González Salgado
- Claudio González Zúñiga
- José Goyanes Álvarez
- José Goyanes Capdevila
- Vicente Goyanes Cedrón
- Mariano de la Paz Graells Agüera
- Albert (Albert I, Príncipe de Mónaco) Grimaldi
- Vicente Guarnerio Gómez
- Francisco Guitián Ojea
- Leopoldo Hernández Robredo
- Primitivo Hernández Sampelayo
- José María Hernansáez y Moscoso
- Enrique Hervada García-Sampedro
- Ragnar Hult
- Alexander von Humboldt
- Carlos Ibañez y Varela
- Santiago de la Iglesia Santos
- Francisco Iglesias Brage
- Luis Iglesias Iglesias
- Luis Iglesias Pardo
- Emigdio Iglesias Somoza
- Gerardo Jeremías Devesa
- Ángel Jorge Echeverri
- Jorge Juan y Santacilia
- Ángel Laborde Navarro
- Johan Martin Christian Lange
- Bernardo Lecocq Honesy
- Carlos Lemaur
- Juan Lembeye y Lartaud
- Octavio Lois Amado
- Juan Lojo Batalla
- Antonio López de Guadalupe
- Jacobo López Elizagaray
- Manuel López Enríquez
- Víctor López Seoane
- Juan López Soler
- Juan López Suárez
- Dionisio Macarte y Díaz
- Gerónimo Macho Velado
- Ramón Margalef López
- Tomás Mariño Pardo
- Juan Martín Sauras
- Antonio Martínez de la Riva
- Ángel Martínez de la Riva Vilar
- Domingo Martínez de Presa
- Manuel Martínez-Risco
- Baltasar Merino Román
- Manuel Eugenio Merino Simón
- Faustino Miranda González
- Ricardo Montequi y Díaz de la Plaza
- Saturnino Montojo y Díaz
- Olga Moreiras Tuni
- Evaristo Antonio Mosquera Quiroga
- Francisco Antonio Mourelle de la Rúa
- Manuel Muñoz Taboadela
- José María Navaz y Sanz
- Francisco de Neira
- João da Nova
- Antonio Novo Campelo
- Domingo Antonio de Nóvoa Gándara y Feijoo
- Roberto Nóvoa Santos
- Miguel Odriozola Pietas
- Ramón Otero Acuña
- Enrique Otero Aenlle
- Xosé Otero Espasandín
- Fernando Oxea
- Timoteo O´Scanlan
- Emilia Pardo Bazán
- Isidro Parga Pondal
- Jacobo María de Parga y Puga
- Ubaldo Pasarón y Lastra
- Patricio María Paz y Membiela
- Ángel Pedreira Labadía
- Pedro Pena y Pérez
- Ramón Pérez Costales
- José Pérez López-Villamil
- Severino Pérez y Vázquez
- Gerónimo Piñeiro de las Casas
- Manuel Piñeiro Herba
- Eugenio Piñerúa Álvarez
- José Planellas Giralt
- Francisco Ponte y Blanco
- Antonio Posse Roybanes
- Pedro Andrés Pourret
- Casiano de Prado y Vallo
- Esteban Quet y Puigvert
- José Quiroga Méndez
- Marcelino Ramírez García
- Benito Regueiro Varela
- Ignacio Ribas Marqués
- Tomás Rico Jimeno
- Eduardo del Río y Lara
- Francisco de los Ríos Naceiro
- Cándido Ríos Rial
- Arturo Rivas Castro
- Antonio Rodríguez Darriba
- Carlos Rodríguez Baltar
- Juan Antonio Rodríguez Bustillo
- Alejandro Rodríguez Cadarso
- José Rodríguez Carracido
- José Rodríguez González
- José Rodríguez Martínez
- José Rodriguez Mourelo
- Juan Rodríguez Sardiña
- Luis Rodríguez Seoane
- Juan Rof Carballo
- Juan Rof Codina
- Francisco Romero Blanco
- José María Romero Fernández de Landa
- Francisco Romero Molezún
- Ramón Rúa Figueroa
- Ángela Ruiz Robles
- Ramón Dionisio de la Sagra y Peris
- Francisco Sánchez
- Julián Sánchez Bort
- Timoteo Sánchez Freire
- Gumersindo Sánchez Guisande
- Fernando Sande y Lago
- Frei Martín Sarmiento
- Pedro Sarmiento de Gamboa
- Camille François Sauvageau
- Guillermo Schulz
- Francisco de Seijas y Lobera
- Josep Joan Vicente del Seixo
- Antonio Sierra Forniés
- César Sobrado Maestro
- Juan Sobreira y Salgado
- Ramón Sobrino Buhigas
- Benito Ángel Dionisio Sotelo y Rivas
- Juan Suárez Casas
- Enrique Suárez Couto
- Julián Francisco Suárez Freire
- Paulino Suárez Suárez
- Francisco Sueiras
- Nicolás Taboada y Leal
- Maximino Teijeiro Fernández
- Joan Texidor i Cos
- Pedro Urquijo Landaluce
- Joaquín Vaamonde Rodríguez
- Lope Valcárcel Vargas
- Antonio Valenzuela Ozores
- Ramón Varela de la Iglesia
- Teodoro Varela de la Iglesia
- José Varela de Montes
- Juan Varela Gil
- Gregorio Varela Mosquera
- Manuel Varela Radío
- Ángel Varela Santos
- José Varela y Ulloa
- Ricardo Varela y Varela
- Vicente Vázquez Queipo
- José Francisco Vendrell de Pedralbes i Estaper del Mas
- Ramón Verea García
- Enrique Vidal Abascal
- Ernesto Viéitez Cortizo
- Xosé Luis Vila Jato
- Antonio Vila Nadal
- Cipriano Vimercati Benítez
- Leoncio Virgós Guillén
- Heinrich Moritz Willkomm
- María Josefa Wonenburger Planells
- Isabel Zendal Gómez
Disciplinas científicas
- ./ Mariña
- ./ Matemáticas
- ./ Enxeñería
- ./ Botánica
- ./ Cartografía
- ./ Agronomía
- ./ Bioloxía
- ./ Química
- ./ Astronomía
- ./ Xeoloxía
- ./ Minas
- ./ Medicina
- ./ Xenética
- ./ Coleccións
- ./ Psiquiatría
- ./ Anatomía
- ./ Nautica
- ./ Cosmografía
- ./ Microbioloxía
- ./ Histoloxía
- ./ Ensino
- ./ Divulgación científica
- ./ Ciencias Experimentais
- ./ Filosofía
- ./ Hidroloxía
- ./ Medicina
- ./ Xinecoloxía
- ./ Veterinaria
- ./ Zootecnia
- ./ Bromatoloxía
- ./ Hixiene
- ./ Mecánica
- ./ Espeleoloxía
- ./ Paleontoloxía
- ./ Zooloxía
- ./ Radioloxía
- ./ Xeografía
- ./ Agricultura
- ./ Ciencias Naturais
- ./ Farmacia
- ./ Viticultura
- ./ Navegación
- ./ Física
- ./ Aeronaútica
- ./ Técnica
- ./ Armas
- ./ Oftalmoloxía
- ./ Parasitoloxía
- ./ Mineraloxía
- ./ Farmacaloxía
- ./ Ornitoloxía
- ./ Entomoloxía
- ./ Expedicións
- ./ Bioquímica
- ./ Dermatoloxía
- ./ Ecoloxía
- ./ Avicultura
- ./ Pediatría
- ./ Micrografía
- ./ Anestesia
- ./ Oceanografía
- ./ Fisioloxía
- ./ Moluscos
- ./ Cálculo
- ./ Nutrición
- ./ Meteoroloxía
- ./ Psicoloxía experimental
- ./ Edafoloxía
- ./ Enxeñería de montes
- ./ Fisioloxía vexetal
- ./ Bioloxía mariña
- ./ Ficoloxía
- ./ Limnoloxía
- ./ Tecnoloxía
- ./ Cirurxía
- ./ Antropoloxía
Enrique Otero Aenlle
Investigación e política: vocacións compartidas
comparte esta páxina:Ámbitos de ocupación:
Autor/a da biografía:
- Díaz-Fierros Viqueira, Francisco
- Data de alta: 15/09/2013
Galeria
Como citar esta páxina:
- Díaz-Fierros Viqueira, Francisco ([2013], “Enrique Otero Aenlle”, en Álbum da Ciencia. Culturagalega.org. Consello da Cultura Galega. [lectura: 08/10/2024] [URL: http://www.culturagalega.org/
albumdaciencia/detalle.php?id=471
Cando aínda era alumno de Farmacia, entrou a traballar no laboratorio de Ricardo Montequi , con quen publicou dous traballos, un en 1932, cando tiña 19 anos e cursaba terceiro de carreira, nos Anales da Sociedade Española de Física e Química, sobre “Reconocimiento rápido de cloruros en cianuros”, e outro ao ano seguinte, no Boletín de la Universidad de Santiago, sobre “Combinaciones oxiquinolein-wolfrámicas”. Ao rematar a carreira, Montequi nomeouno profesor axudante de Química Inorgánica para os cursos 1934-35 e 1935-36.
Con estes antecedentes, a Universidade compostelá seleccionouno para asistir como bolseiro aos cursos da Universidade de Verán de Santander do ano 1936, suponse que na súa condición de estudante de Ciencias (as universidades españolas debían enviar dous bolseiros por facultade a estes cursos; a de Santiago enviou, en 1933, 17 estudantes). Alí o sorprendeu a Guerra Civil e, a primeiros de setembro, unha vez rematado o curso, o reitor da universidade de verán, Blas Cabrera, pactou co Goberno de Madrid a volta de todo o alumnado e profesorado nunha viaxe colectiva que pasaría polo sur de Francia. De todas maneiras, coa caída de Irún, o Subprefecto de Bayona ordenou que só tomasen o tren para Port Bou aqueles que o decidirán libremente. Uns corenta alumnos e profesores optaron por non emprender a viaxe e volver cara os seus destinos. Este debeu ser o caso de Otero, pois pouco despois atopábase en Santiago, integrado, co grao de farmacéutico 3º (equivalente ao de alférez), no servizo do Laboratorio de Farmacia Militar, que creara no mes de agosto o farmacéutico militar Luis Máiz Eleizegui. Cando se creou a Asesoría Química do Exercito do Aire ocupou a subdirección, sendo nomeado máis tarde Xefe dos Servizos Sanitarios de Farmacia na fronte do Maestrazgo, posto que ocupou ata o remate da contenda.
Anos de posguerra
Rematada a Guerra Civil, volveu a retomar a súa actividade docente na Facultade de Farmacia de Santiago, onde ocupou os postos de profesor auxiliar de Técnica Física e, posteriormente, profesor encargado de Química Inorgánica, vacante despois da marcha de Montequi a Madrid. Compartiu a primeira das materias co catedrático Charro Arias, que a pesar da súa sanción de emprego e soldo non deixou de exercer a docencia.
En 1949, Montequi ofreceulle un posto de axudante primeiro no Instituto Español de Oceanografía (IEO), en Madrid. Pouco despois, obtivo o número un no concurso de méritos para a praza de bolseiro do citado instituto. Participou como químico en moitas das campañas oceanográfica realizadas nos anos corenta , como a de 1942, na ría de Vigo, o que lle permitiu recoller mostras que foron a base da súa tese de doutoramento en Farmacia, en 1943, sobre Estudio químico y físico-químico de ciertos aceites de animales marinos. Compaxinou os traballos no IEO, no que estivo cinco anos, coa docencia e a investigación na Facultade de Farmacia de Madrid, na que foi auxiliar de Física e Físico-Químíca Aplicada co catedrático Ramón Portillo. En 1944 obtivo o Premio Nacional da Real Academia de Farmacia e dous anos despois, en 1946, a cátedra de Física e Físico-Química da Facultade de Farmacia de Santiago.
Catedrático en Santiago
Ao chegar ao laboratorio do pazo de Fonseca atopouse cun material escaso e anticuado, que só lle permitiu afrontar estudos de carácter moi elemental na liña da caracterización dos produtos protectores oleosos e sobre todo das propiedades espumantes de determinados produtos. De todas maneiras, con estes traballos comezou o estudo das propiedades coloidales que sería no futuro, con pequenas variantes, a súa liña de investigación fundamental. No curso 1946-47, Serafín Fernández entrou no seu laboratorio como axudante de Clases Prácticas, e no 1951-52, Rafael Cadórniga. Con eles comezou a crear un pequeno equipo e a iniciar as investigación máis importantes. As boas relación que estableceu co CSIC permitiulle crear en Santiago una Sección do Instituto Rocasolano, coas conseguintes vantaxes dun financiamento adicional e a posibilidade do nomeamento de bolseiros. Isto facilitou a adquisición de material instrumental máis especializado e a posibilidade de realizar traballos de maior ambición. De feito, as primeiras publicacións en revistas estranxeiras son desta época. A finais dos anos cincuenta comezou co estudo das monocapas, liña de traballo na que se converteu en recoñecido especialista e na que chegou a crear una escola de traballo salientable.
A vocación política
Desde o ano 1941 as forzas vivas compostelás viñan madurando a idea de que, dada a vocación universitaria de Santiago, sería unha boa medida nomear alcalde da cidade a un catedrático da Universidade. A oportunidade chegou en 1949, cando Otero Aenlle foi proposto e aceptou o cargo de rexedor de Santiago de Compostela. Os oito anos que exerceu o cargo estiveron caracterizados por un afán continuo pola renovación urbanística da cidade, que se traduciu nun novo empedrado e no trazo das principais vías do que despois sería nomeado “O Ensanche”.
A súa dedicación a política non minguou a súa actividade docente, que mantivo con regularidade e, mesmo chegou a redactar un Tratado de Físico Química (1950), un dos primeiros escritos en España. A produción investigadora tampouco diminuíu dun xeito excesivo: rematáronse as teses de doutoramento de Serafín Fernández e Cadórniga e, sobre todo, iniciáronse os contactos cos centros estranxeiros, sobre todo co Instituto Pasteur e a Escola Politécnica de París, onde o recoñecido especialista en biofísica, Dervichian, foi seu principal interlocutor.
En 1957 foi nomeado gobernador de Lugo e, en 1961, de Salamanca, cargos que si o afastaron das actividades docentes e investigadoras. De todas maneiras, non esqueceu de todo a súa formación universitaria durante o desempeño das súas funcións como político: o seu paso por Lugo ficou sinalado pola creación dos Cursos Universitarios de Primavera e, en Salamanca, pola creación do Centro de Investigación Básica e Aplicada del Oeste, do CSIC. En 1965 cesou no cargo de gobernador e reintegrouse a actividade docente en Barcelona, na cátedra de Físico-Química da Facultade de Farmacia. Tampouco deixou de publicar, pois son do final desta época dúas publicacións na revista Kolloid z.u.z. Polymere, realizadas coa colaboración dos seus discípulos García Fernández e Miñones.
Os últimos anos
Durante a súa etapa como catedrático de Físico Química da Facultade de Farmacia de Barcelona, dirixiu as teses de Valls, Vilas, Alsina e Castillo, cos que publica diversos artigos en revistas nacionais e estranxeiras sobre caracterización de monocapas. En 1969, conseguiu o traslado á cátedra de Madrid, na que traballaría ata a súa xubilación. Nesta época iniciou unha relación moi estreita co Centre de Recherches Biologiques de Marsella, particularmente co seu director, Desnuelle, e co profesor Verger ,o que lle permitiu construír una balanza superficial automática para o Departamento madrileño e, con ela, iniciar novos estudos sobre cinética enzimática a nivel das monocapas. Ademais, dirixiu varias teses e tesiñas e consolidou un equipo de traballo cos profesores Queraltó, Vilas, Cayre, Chantres, Rueda, Galera, etc., cos que publicou diferentes traballos sobre interaccións de diferentes compostos a nivel monomolecular e de caracterización de substancias coloidais. Académico de número da Real Academia de Farmacia desde 1977, ocupou o posto de subdirector durante quince anos. En 1984 foi nomeado doutor “Honoris Causa” pola Universidade de Montepellier.
Valoración científica
No estudo dos sistemas biolóxicos foron fundamentais os avances que se desenvolveron a partir dos anos vinte do pasado século na investigación das capas monomoleculares como modelos dos procesos de retención e intercambio ao traveso das membranas. Así mesmo, no canto da farmacia, os estudos de aplicacións da química de superficies ao entendemento dos procesos de interacción de fármacos, sobre todo dos liposolubles, comezaron a partir dos anos cincuenta a recibir un crecente interese. Otero Aenlle foi un dos pioneiros españois nestes traballos e o introdutor das técnicas de estudo das monocapas, que aprendera de Dervichian, nas súas estadías francesas no Servizo de Biofísica do Instituto Pasteur. O micromanómetro de fío tendido e a balanza de superficies que se conservan hoxe na Facultade de Farmacia de Santiago son autenticas pezas de museo. Creou en Santiago, con Cadórniga, García Fernández e Miñones, o primeiro equipo español de estudo das monocapas, algo que se volveu a repetir cos equipos que puxo en marcha nas universidades de Barcelona e Madrid. Autor de 75 traballos de investigación en revistas nacionais e internacionais, ten tamén unha significativa produción de artigos de divulgación científica en Farmacia Nueva, Industrias Pesqueras, Ion, etc. Destacou, sobre todo, pola súa capacidade de iniciativa e organización.
Bibliografía:
Fontes impresas:
OTERO AENLLE, E. (1941): Constitución de los aceites animales marinos, Madrid: Ed. Ministerio Marina. I.E.O.
OTERO AENLLE, E. (1946): Análisis de grasas, ceras y sus mezclas comerciales, Madrid: Ed. Dossat.
OTERO AENLLE, E. (1950): Tratado de Físico-Química, Santiago de Compostela: Ed. Porto.
OTERO AENLLE, E. (1963): Sanidad y Desarrollo, Barcelona: Universidad.
OTERO AENLLE, E. (1977): Momentos estelares del pensamiento científico, Madrid: Real Academia Nacional de Farmacia.
Bibliografía secundaria:
MÁIZ ELEIZEQUI, L. (1961): Historia de la Enseñanza de Farmacia en Santiago. Cien años de vida de la Facultad (1857-1957), Santiago de Compostela: Facultad de Farmacia.
MIÑONES TRILLO, J. (1995): Monocapas y multicapas de Langmuir-Blodgett, Madrid: Real Academia Nacional de Farmacia.
MIÑONES TRILLO, J. (2002): Enrique Otero Aenlle, Un centenario, una profesión.(1902-2002), A Coruña: Colexio Oficial de Farmaceúticos de A Coruña.
TRUJILLO JACINTO DEL CASTILLO, D. (2003): El exilio de Blas Cabrera, Arrecife: Academia de Ciencias e Ingeniería de Lanzarote.