MARCOS VALCÁRCEL

Foron centos os actos públicos nos que participou o finado Carlos Casares nos últimos anos nesta cidade. Lembraremos agora, só desde a memoria oral e sen acudir ó arquivo, algunhas das pegadas da súa presencia e das ideas que adoitaba soster como fío de conducta.
No Congreso celebrado en Trives en homenaxe a Manuel Luís Acuña (outubro de 2000), Casares pronunciou unha das últimas conferencias, rememorando a súa relación co poeta ourensán, que foi, desde as tertulias do Café Parque, un dos primeiros en ler os textos iniciais do autor de "Ilustrísima". Foi unha charla moi fermosa e lembro ben como Casares insistía en que era unha mágoa que dalgúns escritores, como de Acuña, quedase só a súa obra e non a súa memoria vital, a súa andaina e conducta cotián, aquilo que se garda na memoria recente e que só se mantén mentres viven os que o coñeceron. Casares falaba de Acuña. Eu penso agora en Casares.
De Antón Tovar falou moitas veces, a última na pasada homenaxe en Rairiz de Veiga, no outono do 2001. Tovar foi para el o primeiro escritor importante que coñeceu e sempre dicía que durante moito tempo pensou que os poetas debían ser serios e taciturnos como o autor de "Diario en datas". Casares defendeu sempre a poesía e a figura de Tovar, quizais máis do que el mesmo pensa. E aproveitemos para dicir que, anque básicamente narrador, era tamén un gran lector de poesía e un entusiasta de Luís Cernuda, sobre o que tivemos unha vez unha demorada e interesante conversa no Liceo, en presencia do escritor castelán Fernando Delgado, bon amigo do ourensán. Pero non ocultaba o seu desinterés por outros autores; así, nun congreso celebrado en Ourense, sorprendeunos a moitos a súa análise da obra de Valentín Lamas Carvajal, na que encontraba escaso valor literario.
Gardáballe unha especial querencia ó xornalista e escritor Arturo Lezcano, do que falou moitas veces como un dos seus primeiros mestres no mundo da escrita; díxoo no San Miguel, na homenaxe a Antón Risco, en maio do ano 1997, ante un Lezcano quizais abrumado por aquel recoñecemento espontáneo. Con Antón Risco tiña multitude de confidencias e vivencias comúns, algunhas presentes na obra do creador de "As metamorfoses de Proteo".
O MAXISTERIO DE RISCO
¿Cantas veces falaría Casares da obra de Vicente Risco e de Otero Pedrayo? Incalculables. Sobre Otero Pedrayo aínda departiu no pasado outono, en compaña de Xaime Illa e Víctor Freixanes. Admiraba a obra de Otero, que puña sempre como exemplo de escritor vizoso, inmenso e espontáneo, que non corrixía os seus textos, a diferencia de Castelao, con menos dotes de escritor, pero que cuidaba e pulía os seus traballos ata lograr con eles xoias preciosas.
Vicente Risco foi unha das súas devocións. Encargoume recoller a súa obra xornalística e eu mandáballe cada novo texto risquián que aparecía. Admiraba as súas "Horas" e polemizou máis dunha vez sobre o significado das súas ideas políticas: para el, era o amigo e o mestre e ós mestres non se lles pode pasar contas. Aspiraba a entender a evolución do personaxe, sen limitarse a unha censura fácil. Dese interés naceu esa magnífica novela, "Deus sentado nun sillón azul", que presentamos no Liceo, en xuño de 1996, en compaña de Basilio Losada. E admiraba a Hemingway, a Simenon e a Saint-Exupéry, citas habituais nas súas charlas, ó primeiro dedicoulle un libro sobre a súa relación con Galicia e unha suxerente conferencia que impartiu no Ateneo e nunha inauguración de curso no campus universitario. E o seu xenial Xan da Coba, paixón compartida con Torrente Ballester, José A. Valente e Alonso Montero, entre outros.

FALADOIROS VIVOS

A presencia de Casares era sempre anuncio de faladoiros vivos. Tivo a súa casa pública na cidade no Liceo de Ourense, acudindo puntual ós seus convites e organizando os seus Coloquios Literarios de outono; o Liceo nomeouno socio de honra no ano 1998. Tamén era convidado habitual nos actos do Clube Alexandre Bóveda, que decidiu homenaxealo en 1994; el apoiou despois outras homenaxes do Clube e acudiu persoalmente ás de Antón Risco, Buciños e Manuel De Dios. Viña sempre ós Encontros de Escritores Ourensáns e poucas veces vino tan divertido como nunha mesa redonda que pechou o primeiro encontro, no Teatro Principal, onde Marx acabou mesturado coas piscinas de Oira e Hegel coas Burgas. Casares, sentado ó meu lado, estaba feliz e ría coma un neno ilusionado. Noutro destes encontros, trinta persoas tomando café no Liceo, lían poemas Chus Pato, Manuel Guede e outros e Casares dime á orella: "Cada un dos que está aquí sentado ten un poema escrito escondido no peto".

Nos encontros pequenos era unha delicia escoitalo. Fomos cear tras unha presentación duna novela de Bieito Iglesias e á cea seguiu unha longa tertulia sobre os guerrilleiros galegos entre estes dous grandes conversadores. Carlos falaba das andainas de Camilo Dios, o guerrilleiro da Limia, e as cousas do maquis na capital ourensá e Bieito aportaba as historias incribles do guerrilleiro Raúl por terras de Coles e A Peroxa, sen esquecer as súas citas eróticas e moito outro material novelable. Historias apaixoantes que ás veces eran tamén autobiográficas: moitos amigos lembran outra longa charla nun dos salóns do Liceo, en presencia de Basilio Losada, que foi un prodixio de narrativa oral. Carlos contou unha accidentada viaxe co seu irmán Javier e as súas familias por Alemaña e Basilio aportou a súa magnífica historia sobre cómo foi detido en Brasil por levar un machete na súa equipaxe: a Carlos encántaballe esta anécdota e Basilio debería convertila agora nun conto en homenaxe ó amigo desaparecido.

Algunhas destas historias están recollidas, como é sabido, no volume "Un país de palabras" (Galaxia, 1998), que tamén foi presentado no Liceo, e onde aparecen outros personaxes moi vencellados á súa biografía como Ramón Piñeiro, Torrente Ballester, Miguel Torga, Cunqueiro, Andrés Torres Queiruga, etc. Como dixen naquela ocasión, este é o auténtico Libro dos Amigos de Carlos Casares, que dá boa conta do que se podería chamar o seu "pensamento narrativo", que consiste en servirse da parábola como forma axeitada de expresión para comprender o mundo.

FALANDO PARA OS MOZOS E MOZAS

Entre os grandes méritos de Carlos Casares, está o saber achegarse a todo tipo de públicos. Os seus libros e artigos eran lidos por moita xente que non le polo xeral en galego. E sabía falar cos mozos, no seu nivel e captar a súa atención: así o fixo unha vez ós alumnos do Instituto de As Lagoas, no salón da Biblioteca Pública, explicando a necesidade de contar con bibliotecas e infraestructuras culturais como tiñan os países nórdicos, que el tan ben coñecía. E admitía que non todos os mozos, como dixo nun coloquio con Rosa Regás, tiñan que ser lectores apaixoados de literatura, como tampouco son lectores entusiastas de estudios de física, matemática ou xeografía.

En Celanova déronlle o Premio Casa dos Poetas e tocoume facer a súa "laudatio" (agosto 1995); recolleu encantado o premio e nos pasillos saudáronse Casares e Ferrín con plena cortesía, pese a ter pasado daquela por un enfrontamento público nos medios; Casares citaba a menudo nas súas entrevistas a Méndez Ferrín como un dos grandes escritores galegos de hoxe.

Amaba os libros sobre moitas outras cousas. E non só o libro polo seu contido, senón tamén o libro como obxecto, como manifestación artística de beleza per se. A finais de maio de 1995 veu a Ourense para presentar, con Alonso Montero, o meu libro "A cidade da Xeración Nós", para o que o propio Carlos fixera un xeneroso limiar que lle agradecín sempre polas gabanzas inmerecidas que me dedicaba. A cea posterior á presentación, con poucos amigos arredor dunha mesa, foi unha longa charla sobre os libros onde nos descubriu moitos segredos do mundo editorial que tan ben coñecía, das súas coleccións de bibliófilo ou de minilibros ou mesmo de cómo debía ser o papel e os tipos de letra dunha novela (apostaba polo papel limpamente branco, sen aditamentos). Os libros eran, si, unha parte importantísima da súa vida.

Cando quería censurar algo adoitaba dicir "¡Qué disparate!" e entre eses disparates collían moitos fanatismos, intolerancias e caciquismos burdos, con nome propio. Tamén foi interpelado moitas veces, nos coloquios das súas charlas, pola súa defensa da normativa da lingua (anque despois abandeirou unha posible reforma) ou polo seu descuido no emprego da mesma. É certo que no seu xornalismo Casares non era un purista lingüístico e podía introducir algúns castelanismos ou incorreccións, pero a súa opción era buscar un galego fácilmente comprensible por un público que non sempre sabía ler en galego. Quería eliminar o que en teoría literaria chamamos "ruídos" non desexados entre emisor e receptor. E quedan, por suposto, moitas cousas que contar. Pero será noutra ocasión ...